ทบทวนแนวคิดประชาสังคม : พัฒนาการการให้ความหมายในประเทศไทย

วสุชน  รักษ์ประชาไท

ผู้แต่ง

วสุชน รักษ์ประชาไท มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช

คำสำคัญ:

ประชาสังคม, การมีส่วนร่วมของประชาชน, องค์กรพัฒนาเอกชน

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทบทวนแนวคิดประชาสังคม ในบริบทของสังคมไทย โดยนำเสนอการนิยามประชาสังคมในแต่ละช่วงเวลาตั้งแต่ทศวรรษ 2510 จนถึงปัจจุบัน งานชิ้นนี้ใช้วิธีการทบทวนการให้ความหมายประชาสังคมของนักวิชาการไทยวิเคราะห์เชื่อมโยงกับบริบทการเมือง โดยพบว่า การนิยามแนวคิดประชาสังคมในประเทศไทยมีลักษณะเป็นพลวัต และสามารถแบ่งออกเป็นสามช่วงสำคัญได้แก่ ช่วงแรก ทศวรรษ 2510 ยังไม่มีการนิยามประชาสังคมที่เฉพาะเจาะจงแต่มีการอธิบายเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมทางตรงของประชาชนเช่นการชุมนุมประท้วงและขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคม ช่วงที่สอง ทศวรรษ 2520 – 2530 เริ่มมีการนิยามประชาสังคมโดยเน้นไปที่การกระทำขององค์กรพัฒนาเอกชน (NGOs) ที่ทำกิจกรรมบนพื้นที่นอกเหนือรัฐ และช่วงที่สาม ปลายทศวรรษ 2530 เป็นต้นมา นิยามประชาสังคมถูกแตกแขนงออกเป็นหลายคำในภาษาไทย แต่มีจุดเน้นร่วมกันคือประชาสังคมหมายถึงพื้นที่สาธารณะที่ปราศจากการครอบงำจากรัฐและทุน รวมถึงเป็นองค์ประกอบหนึ่งที่สำคัญสำหรับการพัฒนาประชาธิปไตย

เอกสารอ้างอิง

กนกรัตน์ เลิศชูสกุล. (2561). การเติบโต ความถดถอย และการฟื้นตัวขบวนการนักศึกษาไทย. วารสารพัฒนศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 1(1), 130-177.

โกวิทย์ พวงงาม. (2553). การจัดการตนเองของชุมชนและท้องถิ่น. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

จามะรี เชียงทอง. (2543). วิวัฒนาการของประชาสังคมในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI).

มติชนสุดสัปดาห์. (2566). ชนชั้นกลางกับการเมืองบนท้องถนน ในเหตุการณ์ พฤษภาทมิฬ 2535. สืบค้น 5 ธันวาคม 2557, จาก https://www.matichonweekly.com/column/article_553263.

ชัยอนันต์ สมุทวนิช. (2540). วัฒนธรรมคือทุน. กรุงเทพฯ: พี.เพรส

ทศพล สมพงษ์. (2553). พัฒนาการและการพัฒนาประชาสังคม. กรุงเทพฯ: สภาพัฒนาการเมือง.

ธีรยุทธ บุญมี. (2536). สังคมเข้มแข็ง. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มั่งมิตร.

นพพล อาซามาส. (2550, 21 พฤษภาคม). รายงาน 15 ปีพฤษภา : สนนท. และขบวนนักศึกษา (ถ้ามี) หากเราจะยังแสวงหากันต่อไป ?. สืบค้น 5 ธันวาคม 2557, จาก https://prachatai.com/journal/2007/05/12775.

นิธิ เนื่องจำนงค์. (2555). ประชาสังคมระดับโลก: ข้อถกเถียงทางทฤษฎีและความเป็นไปได้ของแนวคิด. วารสารวิจัยสังคม, 35(1), 151-197.

ประจักษ์ ก้องกีรติ. (2548). และแล้วความเคลื่อนไหวก็ปรากฏ. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

ประเวศ วะสี. (2550). การเมืองใหม่ที่ไม่ใช้เงินเป็นใหญ่. กรุงเทพฯ: มติชน.

ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี. (2560). เอ็นจีโอและภาคประชาชน. ใน กฤษฎา ศุภวรรธนะกุล (บรรณาธิการ), แผ่นดินจึงดาล : การเปลี่ยนผ่านในสภาพบังคับ (น. 50 - 73). กรุงเทพฯ: ประชาไท.

ลฏาภา นวลอินทร์ และวิจิตรา ศรีสอน. (2566). รูปแบบการเมืองภาคพลเมืองของประชาชนบนพื้นฐานประชาธิปไตย. วารสารการบริหารนิติพุคคลและนวัตกรรมท้องถิ่น, 9(8), น. 1678-1684.

สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ. (2551). สายธารประวัติศาสตร์ประชาธิปไตยไทย (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: พีเพรส.

เสกสรรค์ ประเสริฐกุล. (2552). การเมืองภาคประชาชนในระบอบประชาธิปไตยไทย (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: วิภาษา.

อนุชาติ พวงสำลี และกฤตยา อาชวนิจกุล (บรรณาธิการ). (2542). ขบวนการประชาสังคมไทย: ความเคลื่อนไหวภาคพลเมือง. นครปฐม: มหาวิทยาลัยมหิดล.

อุเชนทร์ เชียงเสน. (2561). การเมืองภาคประชาชน. กรุงเทพฯ: มติชน.

เอนก เหล่าธรรมทัศน์. (2542). ส่วนรวมที่มิใช่รัฐ : ความหมายประชาสังคม. ในอนุชาติ พวงสำลี และกฤตยา อาชวนิจกุล (บรรณาธิการ). (2542). ขบวนการประชาสังคมไทย: ความเคลื่อนไหวภาคพลเมือง. นครปฐม: มหาวิทยาลัยมหิดล.

เอนก เหล่าธรรมทัศน์. (2558). ลดอำนาจ รัฐเพิ่มอำนาจประชาชน (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: มูลนิธิสถาบันสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ.

Cohen, J. L., & Arato, A. (1992). Civil society and political theory. Cambridge, MA: MIT Press.

Dahl, R. A. (1971). Polyarchy: Participation and opposition. New Haven, CT: Yale University Press.

Kepa. (2011). Reflections on Thai civil society. KEPA. Retrieved November 5, 2024, from https://kepa.fi/wp-content/uploads/2014/10/reflections-on-thai-civil-society-2011.pdf.

Pitidol, T. (2019). Reconsidering the Concept of Civil Society: Insights from the Experiences of Thailand. In Kamruzzaman, P. (Ed). “Civil Society in Global South”. Routledge UK.

Shigetomi, S. (2013). Development and institutionalization of communitarian thought in Thailand. In S. Shigetomi & K. Makino (Eds.), The interplay of ideas and institutions: The state of community development in Asia (pp. 43–62). Singapore: National University of Singapore Press.