อุตสาหกรรมเครื่องปั้นดินเผากับความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ และสังคมของชุมชนไทยพวนบ้านเชียง อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี พ.ศ. 2515-2563

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมของชุมชนไทยพวนบ้านเชียง อำเภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี อันเป็นผล จากการขยายตัวของอุตสาหกรรมการผลิตเครื่องปั้นดินเผา ระหว่าง พ.ศ. 2515-2563 จากการศึกษาพบว่าก่อน พ.ศ. 2515 ความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคม ยังไม่เปลี่ยนแปลงมากนัก ลักษณะเฉพาะทางเศรษฐกิจยังเป็นแบบยังชีพโดยการทำนาเป็นอาชีพหลักและมีการผลิตเครื่องปั้นดินเผาเป็นอาชีพเสริมหลังฤดูทำนา จนกระทั่งระหว่าง พ.ศ. 2515-2555 เริ่มเกิดความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจภายในชุมชน อันเนื่องมาจากการตั้งโรงเรียนเสริมอาชีพ และมีการจัดตั้งชุมชนเป็นสุขาภิบาล ตำบลบ้านเชียง ในพ.ศ. 2529 และเปลี่ยนเป็นเทศบาลตำบลบ้านเชียง ในพ.ศ. 2542 ตามลำดับ ผลจากการตั้งฐานทัพของสหรัฐอเมริกาในจังหวัดอุดรธานี บทบาทของรัฐบาลในการพัฒนาแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง การเสด็จประพาสของรัชกาลที่ 9 นโยบาย ของรัฐบาลสมัยนายบรรหาร ศิลปอาชา ในระหว่าง พ.ศ. 2538-2539 ที่ส่งเสริมธุรกิจพาณิชย์ในท้องถิ่น และการที่มีผู้เข้าไปประกอบการค้าเครื่องปั้นดินเผามากขึ้น เป็นผลให้กิจกรรมเครื่องปั้นดินเผามีการขยายตัว แต่ก็ยังมิได้มีผลกระทบต่อสังคมมากนัก ลักษณะทางสังคมยังเป็นระบบเครือญาติ ยึดติดอยู่กับจารีตประเพณี จนกระทั่งภายหลัง พ.ศ. 2555 ถึง พ.ศ. 2563 ได้มีกลุ่มนักวิชาการและนักวิจัยเข้าไปเปลี่ยนแปลงรูปแบบของเครื่องปั้นดินเผา และได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานทั้งภายในและภายนอกชุมชน โดยจากเดิมที่เคยผลิตเป็นภาชนะใช้สอยมาเป็นเครื่องตกแต่งส่งผลให้เป็นที่รับรู้แพร่หลายมากขึ้น มีการพัฒนาลายเอกลักษณ์ “ลีลาลาย” ใน พ.ศ. 2562 ขณะเดียวกันการที่มีนายทุนและนักธุรกิจภายนอกได้เข้ามาลงทุนเพื่อประกอบกิจการค้าและ ผลิตเครื่องปั้นดินเผาก็มีส่วนทำให้กิจกรรมการผลิตเปลี่ยนแปลงไป จากการผลิตแบบอุตสาหกรรมในครัวเรือนมาเป็นอุตสาหกรรมที่มีระบบการจัดการในแบบธุรกิจการค้าวิสาหกิจชุมชน และหมู่บ้านอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ ซึ่งเป็นผลทำให้สภาพทางเศรษฐกิจและสังคมของชุมชนเปลี่ยนแปลงไป จากวิถีชีวิตที่เคยมีอิสระในการผลิตเครื่องปั้นดินเผาก็ต้องมาผูกพันกับระบบนายทุน ทำงานตามระบบโรงงาน นายทุนได้เข้ามามีบทบาท ต่อการผลิตเครื่องปั้นดินเผา ทำให้ผู้ผลิตชาวบ้านบางรายที่เคยผลิตเครื่องปั้นดินเผาต้องหันไปประกอบอาชีพอื่น บางรายเปลี่ยนมาเป็นผู้ใช้แรงงานรับจ้างแทน นอกจากนี้ การที่ภาวะเศรษฐกิจของชุมชนกำลังเติบโตมากขึ้นนี้ เราจะพบปัญหาทางสังคมที่เป็นผลตามมาด้วยเช่นกัน