อุโบสถไม้และการก่อร่างของชุมชนรอบอ่าวไทยตอนบนฝั่งตะวันตก

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นผลจากการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างช่วงเวลาการเกิดขึ้นของอุโบสถไม้ที่นิยมสร้างขึ้นในชุมชนรอบอ่าวไทยตอนบนฝั่งตะวันตกในพุทธศตวรรษที่ 24-25 กับพัฒนาการของชุมชนในพื้นที่ลุ่มน้ำท่าจีน แม่กลอง และเพชรบุรี โดยพบว่าการสร้างอุโบสถไม้ในท้องถิ่นเหล่านี้ นอกจากจะเป็นการแก้ไขปัญหาและอุปสรรคในด้านสภาพแวดล้อมที่เป็นที่ราบน้ำท่วมถึงแล้ว ยังเกี่ยวข้องกับพัฒนาการของชุมชนในพื้นที่ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยาด้วย กล่าวคือในช่วงเวลาดังกล่าวเกิดการสร้างวัดที่มีอุโบสถไม้ขึ้นเป็นจำนวนมาก เพื่อเป็นศูนย์กลางของชุมชนต่างๆ ทั้งในกรณีของชุมชนเดิมที่มีการขยายตัวออกไปยังพื้นที่ใกล้เคียง และการก่อตัวของหมู่บ้านใหม่ๆ ซึ่งการสร้างชุมชนและวัดเหล่านี้ยังสัมพันธ์กับการพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคม ได้แก่ การขุดคลองสายต่างจากกรุงเทพฯ มายังพื้นที่แถบนี้ และการขยายพื้นที่สำหรับทำเกษตรกรรม ที่สืบเนื่องมาจากการทำสนธิสัญญาเบาว์ริง รวมถึงการพัฒนาเส้นทางคมนาคมอย่างการตัดทางรถไฟไปยังภูมิภาคตะวันตกและภาคใต้ด้วย ทั้งนี้ ลักษณะและวิธีการการสร้างอุโบสถไม้ ได้แก่ การนำศิลปวัตถุเก่าที่มีอยู่ในท้องถิ่นกลับมาใช้ใหม่ และการนำศิลปวัตถุจากกรุงเทพฯ อย่างพระพุทธรูปโลหะขนาดเล็กและใบเสมาหินแกรนิตขนาดเล็กมาใช้ ยังสอดคล้องกับลักษณะของอุโบสถไม้ที่เป็นสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น สร้างขึ้นอย่างเรียบง่าย ไม่ประดับตกแต่ง และเหมาะสมกับชุมชนขนาดเล็ก ดังนั้น อุโบสถไม้จึงเป็นภาพแทนของการพัฒนาเชิงพื้นที่และการก่อร่างของชุมชนในพื้นที่รอบอ่าวไทยตอนบนฝั่งตะวันตกในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 24 เป็นต้นมา