พัฒนาการและพลวัตของวิสาหกิจการท่องเที่ยวโดยชุมชนเพื่อสังคมในประเทศไทย
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
การศึกษาพัฒนาการและพลวัตของการท่องเที่ยวโดยชุมชนเพื่อสังคมในประเทศไทย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) โดยศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง (Documentary research) จำนวน 40 ฉบับ และสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ให้ข้อมูลสำคัญซึ่งเป็นผู้มีส่วนได้เสียจากภาครัฐ เอกชน และการท่องเที่ยวโดยชุมชน (CBT) ต้นแบบที่ได้รับรองเป็นกิจการเพื่อสังคมในประเทศไทย รวมจำนวน 10 คน โดยมีคุณสมบัติสำคัญ คือ เป็นผู้บริหารระดับนโยบายของการท่องเที่ยวโดยชุมชน (CBT) และวิสาหกิจเพื่อสังคม (SE) การวิเคราะห์ข้อมูลใช้เทคนิคการวิเคราะห์เอกสารหรือการวิเคราะห์เนื้อหา (Documentary or Content Analysis) ผลการวิจัยพบว่า พัฒนาการและพลวัตของวิสาหกิจการท่องเที่ยวโดยชุมชนเพื่อสังคมในประเทศไทยแบ่งออกเป็น 4 ระยะ คือ ระยะที่ 1 (พ.ศ. 2512-2534) เป็นช่วงก่อตัวของแนวคิดกิจการเพื่อสังคม โดยเฉพาะโครงการในพระราชดำริ ซึ่งมีสถาบันพระมหากษัตริย์และกลุ่มชนชั้นนำในการขับเคลื่อน อันมีแรงผลักสำคัญมาจากปัญหาความยากจนและปัญหายาเสพติด ระยะที่ 2 (พ.ศ.2535-2544) เป็นช่วงที่มีการนำการท่องเที่ยวไปเป็นเครื่องมือในการพัฒนาชุมชน ซึ่งขับเคลื่อนโดยองค์กรไม่แสวงหากำไรในรูปแบบมูลนิธิต่าง ๆ แรงผลักที่นำไปสู่ความเปลี่ยนแปลงนี้คือวิกฤตสิ่งแวดล้อมโลก จนต่อมาได้เกิดรูปแบบการท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างเป็นรูปธรรมหลังช่วงวิกฤตเศรษฐกิจต้มยำกุ้ง โดยมีองค์กรภาครัฐและการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.) เป็นผู้ขับเคลื่อนหลัก ระยะที่ 3 (พ.ศ.2544-2554) เป็นช่วงวางรากฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชน (CBT) และส่งเสริมกิจการเพื่อสังคม (SE) ทั่วประเทศ โดยมีภาควิชาการเข้ามาร่วมสร้างองค์ความรู้ CBT อย่างโดดเด่น แรงผลักสำคัญมาจากแนวคิดความรับผิดชอบต่อสังคม ระยะที่ 4 (พ.ศ.2556-ปัจจุบัน) เป็นช่วงยกระดับมาตรฐานการท่องเที่ยวโดยชุมชนเพื่อสังคมอย่างยั่งยืน โดยมีสำนักงานส่งเสริมวิสาหกิจเพื่อสังคม (สวส.) ร่วมกับ องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (องค์การมหาชน) (อพท.) กรมการท่องเที่ยว และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ร่วมออกแบบโจทย์การพัฒนากับ CBT ในระดับพื้นที่จริง จนเกิดวิสาหกิจการท่องเที่ยวโดยชุมชนเพื่อสังคม (CBT-SE) แห่งแรกของประเทศไทย ซึ่งความสำเร็จนี้เกิดจากการที่รัฐบาลกำหนดนโยบายอย่างชัดเจน พร้อมทั้งขับเคลื่อนการตราพระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจเพื่อสังคมจนสำเร็จ และตั้งหน่วยงานสนับสนุนภาครัฐ ที่เน้นความร่วมมือจากภาคเอกชนและประชาสังคม ตามเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) และแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับปัจจุบัน
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความที่ได้รับการตีพิมพ์เป็นลิขสิทธิ์ของคณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี
ข้อความที่ปรากฏในบทความแต่ละเรื่องในวารสารวิชาการเล่มนี้
ไม่ใช่ความคิดเห็นและความรับผิดชอบของผู้จัดทำ บรรณาธิการ กองบรรณาธิการ และคณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี ความรับผิดชอบด้านเนื้อหาและการตรวจร่างบทความแต่ละเรื่องเป็นความคิดเห็นของผู้เขียนบทความแต่ละท่าน
References
กรมการท่องเที่ยว. (2558) มาตรฐานโฮมสเตย์ไทย. กรุงเทพฯ: กรมการท่องเที่ยว กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา.
กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา. (2561). แผนปฏิบัติการขับเคลื่อนการพัฒนาการท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างยั่งยืนและสร้างสรรค์ พ.ศ. 2561- 2565. กรุงเทพฯ : กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา.
กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา. (2562). โครงการส่งเสริมเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน. สืบค้นเมื่อ 15 มกราคม 2567, จาก https://www.mots.go.th/download/Research/ProjectToPromoteSustainableTourism.pdf
กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา. (2566). รายงานผลสัมฤทธิ์ของแผนปฏิบัติราชการ ระยะ 3 ปี (พ.ศ. 2563 – 2565). สืบค้นเมื่อ 15 มกราคม 2566, จาก https://secretary.mots.go.th/category/60
คณะกรรมการนโยบายการท่องเที่ยวแห่งชาติ. (2566). แผนพัฒนาการท่องเที่ยวแห่งชาติ ฉบับที่ 3 (พ.ศ. 2566-2570). สืบค้นเมื่อ 31 กันยายน 2566, จาก https://secretary.mots.go.th/more_news.php?cid=60
คณะกรรมการศึกษาและจัดทำรายงานเรื่องวิสาหกิจเพื่อสังคมพร้อมร่างกฎหมาย สภาปฏิรูปแห่งชาติ. (2558). รายงานการศึกษาวิจัยประกอบร่างกฎหมายว่าด้วยวิสาหกิจเพื่อสังคม (Social Enterprise). หน้า 1-4. สืบค้นเมื่อ 5 พฤศจิกายน 2562, จาก library2.parliament.go.th › giventake › content_nrc2557
คณะทำงานการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากและประชารัฐ. (2559). สานพลังประชารัฐ. กรุงเทพฯ: บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน).
จรัญยา แดงน้อย, ปณต ประคองทรัพย์, นิทัศน์ บุญ ไพศาลสถิตย์, ปารีณา ประยุกต์วงศ์, ธนาวุฒิ ศุภางคะรัตน์, พรนับพัน วงศ์ตระกูล (2563). แนวทางการพัฒนากิจการเพื่อสังคมการท่องเที่ยวโดยชุมชนในประเทศไทยในรูปแบบองค์กรจัดการจุดหมายปลายทาง สืบค้นเมือ 28 ตุลาคม 2566, จาก http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:177644
ชนัฐนันท์ ม่วงวิเชียร. (2561). กิจการเพื่อสังคมกับบทบาทภาคส่วนที่สามเพื่อการพัฒนาสังคมอย่างยั่งยืน กรณี คุณมีชัย วีระไวทยะ. วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชารัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต.
ชัญญภัทร บุนนาค. (2559). แนวความคิดการสร้างธุรกิจกิจการเพื่อสังคม (Social Enterprise) ในประเทศไทย. สารนิพนธ์มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยมหิดล.
ชัญญา ปัญญากำพล. (2563) กิจการเพื่อสังคมในประเทศไทย : บทเรียนจากอดีตและแนวทางสำหรับอนาคต. กรุงเทพฯ: มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ในพระบรมราชูปถัมภ์.
นันทกานต์ สมบัติสวัสดิ์. (2559). แนวคิดเรื่องธุรกิจเพื่อสังคมของมูฮัมหมัด ยูนุส. วารสารปณิธาน, 12(1), 1-16.
ประพิน นุชเปี่ยม, ติญทรรศน์ ประทีปพรณรงค์ และบงกช เจนจรัสสกุล. (2561). วิสาหกิจเพื่อสังคมในประเทศไทย: ข้อสังเกตบางประการต่อ ร่างพระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจเพื่อสังคม. Journal of Thai Ombudsman, 1(1), 109-141.
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 13 (พ.ศ.2566-2570). (2565, 1 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา (เล่มที่ 139 ตอนพิเศษ 258 ง, น.1-143).
พจนา สวนศรี. (2560ก). การท่องเที่ยวโดยชุมชนรายงานภาวะเศรษฐกิจท่องเที่ยว. กรุงเทพฯ : สำนักงานปลัดกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา.
พจนา สวนศรี. (2560ข). ทิศทางการท่องเที่ยวโดยชุมชนในบริบทการท่องเที่ยวโลก ประสบการณ์จากต่างแดน. กลุ่มวิจัยและพัฒนานวัตกรรมด้านการท่องเที่ยวและกีฬา กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา.
พระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจเพื่อสังคม พ.ศ. 2562. (2562, 22 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา (เล่มที่ 136 ตอนที่ 67 ก, น. 32-56).
มณีรัตน์ จันทร์หนิ้ว. (2564). การพัฒนากรอบแนวคิดทางกฎหมายเพื่อส่งเสริมวิสาหกิจเพื่อสังคมในประเทศไทย. วิทยานิพนธ์นิติศาสตร์ดุษฎีบัณฑิต สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์.
มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ในพระบรมราชูปถัมภ์. (2564). มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ในพระบรมราชูปถัมภ์, กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์กรุงเทพฯ (1984).
ประกาศเรื่อง ยุทธศาสตร์ชาติ (พ.ศ.2561-2580). (2561, 13 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. (เล่มที่ 135 ตอน 82 ก).
ระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการสร้างเสริมกิจการเพื่อสังคมแห่งชาติ พ.ศ. 2554. (2554, 18 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา (เล่มที่ 128 ตอนที่ 55 ง, น.1-4).
วธู โรจนวงศ์. (2559). การพัฒนาโมเดลสนับสนุนการดำเนินกิจการเพื่อสังคมในประเทศไทย. วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
วันรัชม์ พิรุณจินดา. (2559). ปัญหาเกี่ยวกับการจัดตั้งวิสาหกิจเพื่อสังคมในรูปแบบบริษัทจำกัด. วิทยานพนธ์มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.