ศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในสังคารวสูตร

บทคัดย่อ

สารนิพนธ์นี้ มีวัตถุประสงค์ในการศึกษา 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาเนื้อหาและหลักธรรมสำคัญในสังคารวสูตร 2) เพื่อศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในสังคารวสูตร เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพเน้นเอกสาร มีการสรุปวิเคราะห์ เรียบเรียง บรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า สังคารวสูตร เป็นพระสูตรว่าด้วยสังคารวพราหมณ์ที่ทูลถามพระพุทธเจ้าถึงเหตุปัจจัยที่ทำให้มนตร์ไม่แจ่มแจ้ง คือ เสื่อม และเหตุปัจจัยที่ทำให้มนตร์แจ่มแจ้ง คือไม่เสื่อม พระพุทธเจ้าตรัสตอบว่า ถ้าถูกนิวรณ์ 5 ประการ คือ 1. กามฉันทนิวรณ์ 2. พยาบาทนิวรณ์ 3. ถีนมิทธนิวรณ์ 4. อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์  5.วิจิกิจฉานิวรณ์ ครอบงำ และไม่รู้ชัดธรรมเครื่องสลัดออก คือ ไม่หาทางออก มนตร์ก็ไม่แจ่มแจ้ง ถ้าไม่ถูกนิวรณ์ 5 ประการ ครอบงำ และรู้ชัดธรรมเครื่องสลัดออก มนตร์ก็แจ่มแจ้งได้ ในตอนท้ายตรัสว่า โพชฌงค์ 7 ประการ คือ 1. สติสัมโพชฌงค์ 2. ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ 3. วิริยสัมโพชฌงค์ 4. ปีติสัมโพชฌงค์ 5. ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ 6. สมาธิสัมโพชฌงค์ 7. อุเบกขาสัมโพชฌงค์ ย่อมเป็นไปเพื่อผลแห่งวิชชาและวิมุตติ การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในสังคารวสูตร กล่าวคือ นิวรณ์ 5 ผู้ปฏิบัติธรรม 1. ละกามฉันทะที่เกิดจากอโยนิโสมนสิการ และเจริญอสุภภาวนาจะส่งผลให้กามฉันทะสงบได้นาน 2. ละพยาบาทเพราะพยาบาทเกิดขึ้นจากอโยนิโสมนสิการ คือ การใส่ใจโดยไม่แยบคายและเจริญเมตตา 3. ละถีนมิทธะเป็นธรรมชาติที่มีความหดหู่ เป็นภาวะที่จิตไม่ควรแก่การงาน และละถีนมิทธะโดยโยนิโสมนสิการ 4. ละอุทธัจจกุกกุจจะโดยโยนิโสมนสิการ 5. ละวิจิกิจฉา โดยโยนิโสมนสิการ ด้วยการเจริญสติระลึกรู้สภาวธรรมปัจจุบัน และโพชฌงค์ 7 คือ 1. มีสติพิจารณาลมหายใจเข้า-ออก คือ ใช้สติดึงสิ่งที่เราเกี่ยวข้องเฉพาะหน้าไว้ให้อยู่กับจิต 2. มีการเลือกเฟ้นไตร่ตรองธรรม เมื่อจิตพบปะกับอารมณ์ให้รู้สักว่าธรรม เห็นว่าเป็นธรรมที่เกิดขึ้นเท่านั้น 3. มีความเพียรทางกายเพื่อความรู้ที่ถูกต้อง เพื่อนิพพาน ทำเสมอ ไม่ทิ้งธุระหน้าที่ 4. มีปีติความอิ่มใจพิจารณาลมหายใจเข้า-ออกที่อาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธ 5. มีความสงบกายและความสงบใจ ความผ่อนคลายกายใจ เมื่อกายสงบระงับย่อมเกิดความสุข 6. มีจิตตั้งมั่นคง เพราะเมื่อกายสงบ ย่อมพบความสุข เมื่อพบสุข จิตย่อมตั้งมั่น ย่อมไม่ซัดฟุ้งซ่าน 7. มีใจวางเฉย คือ วางใจเป็นกลางเมื่ออารมณ์ต่างๆ เข้ามากระทบ ไม่เกาะเกี่ยวสิ่งใด อาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ ทำให้มากอย่างนี้ทำให้วิชชาและวิมุตติบริบูรณ์