แนวทางการส่งเสริมความสุขจากการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐาน ของสถาบันวิปัสสนาธุระ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ ได้แก่ (1) เพื่อศึกษาความสุขที่เกิดจากการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐาน (2) เพื่อศึกษาแนวทางการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐานของสถาบันวิปัสสนาธุระ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย และ (3) เพื่อเสนอแนวทางการส่งเสริมความสุขจากการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐานของสถาบันวิปัสสนาธุระ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย การวิจัยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ โดยเก็บข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกจากผู้ให้ข้อมูลที่คัดเลือกแบบเจาะจง จำนวนทั้งสิ้น 18 รูป/คน แบ่งเป็น 4 กลุ่ม ได้แก่ ผู้บริหารสถาบันวิปัสสนาธุระ 3 รูป พระวิปัสสนาจารย์ 5 รูป ผู้เชี่ยวชาญด้านวิปัสสนากัมมัฏฐาน 3 รูป และผู้ปฏิบัติธรรม 7 รูป/คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยคือแบบสัมภาษณ์เชิงลึกแบบกึ่งโครงสร้าง และวิเคราะห์ข้อมูลด้วยการวิเคราะห์เนื้อหาเชิงพรรณนา

ผลการวิจัยพบว่า การปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐานเป็นกระบวนการสำคัญในการพัฒนาความสุขทั้งทางกายและจิตใจ โดยความสุขที่เกิดจากการปฏิบัติสามารถจำแนกออกเป็น 4 ระดับ ได้แก่ ความสุขจากศีล สมาธิ ปัญญา และวิมุตติสุข ซึ่งเป็นความสุขที่มั่นคงและไม่แปรเปลี่ยนตามโลกธรรม แนวทางการปฏิบัติของสถาบันวิปัสสนาธุระมุ่งเน้นการเจริญสติปัฏฐาน 4 ประกอบด้วยหลักสำคัญ คือ อาตาปี สัมปชาโน และสติมา อันนำไปสู่การเห็นแจ้งไตรลักษณ์ ได้แก่ อนิจจัง ทุกขัง และอนัตตา นอกจากนี้ แนวทางการส่งเสริมความสุขจากการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐานจำเป็นต้องอาศัยปัจจัยเกื้อหนุนทั้งภายในและภายนอก ซึ่งองค์ความรู้ที่ได้จากการวิจัยสามารถสังเคราะห์เป็น 7 ประการ ได้แก่ การปฏิบัติตามสติปัฏฐาน 4 ปัจจัยภายในธรรม 3 สัปปายะ 7 กัลยาณมิตรธรรม 7 นิวรณ์ 5 ปลิโพธ 10 และความสุขจากการปฏิบัติวิปัสสนากัมมัฏฐาน ปัจจัยเหล่านี้เป็นกลไกสำคัญในการพัฒนาจิตให้เกิดปัญญารู้เห็นนามรูปตามความเป็นจริง นำไปสู่ความพ้นทุกข์และความสุขอันยั่งยืนตามแนวอริยมรรค