การพัฒนาคุณภาพชีวิตของครูในสังคมไทยตามหลักพุทธปรัชญาเถรวาท
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาสภาพการพัฒนาคุณภาพชีวิตของครูในสังคมไทย (2) วิเคราะห์หลักพุทธปรัชญาเถรวาทที่สอดคล้องต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตครู (3) บูรณาการหลักพุทธปรัชญาเถรวาทเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของครูในสังคม และ (4) นำเสนอรูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตของครูในสังคมไทยตามหลักพุทธปรัชญาเถรวาท การวิจัยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพแบบภาคสนาม เก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกจากผู้ทรงคุณวุฒิ จำนวน 16 รูป/คน เครื่องมือที่ใช้คือแบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหา (content analysis) และนำเสนอผลเชิงพรรณนา
ผลการวิจัยพบว่า (1) คุณภาพชีวิตของครูในสังคมไทยยังเผชิญข้อจำกัดหลายมิติ ทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และสังคม ปัจจัยที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิต ได้แก่ ภาระงานที่มาก ความเครียดจากบทบาทหน้าที่ และสภาพแวดล้อมการทำงานที่กดดัน ทำให้ครูประสบความเหนื่อยล้าและขาดสมดุลชีวิต (2) หลักกัลยาณมิตร 7 ประการช่วยพัฒนาด้านร่างกาย ด้วยการส่งเสริมการดูแลสุขภาพและการสร้างความสัมพันธ์ที่เกื้อกูลในหมู่เพื่อนร่วมวิชาชีพ ขณะที่หลักโยนิโสมนสิการ 10 ประการมีบทบาทสำคัญต่อการพัฒนาด้านจิตใจ ด้วยการฝึกคิดอย่างมีเหตุผล รอบด้าน มีสติ และแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ ส่วนหลักพรหมวิหาร 4 ช่วยเสริมสร้างคุณภาพชีวิตด้านสังคม ผ่านการพัฒนาความสัมพันธ์ที่อบอุ่น เอื้อเฟื้อ และการอยู่ร่วมกันอย่างสันติบนพื้นฐานแห่งเมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขา (3) การบูรณาการหลักธรรมทั้งสามชุดของพุทธปรัชญาเถรวาทสามารถนำมาใช้พัฒนาคุณภาพชีวิตครูได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยช่วยสร้างสมดุลระหว่างชีวิตและการทำงานในทุกมิติ และส่งเสริมให้ครูมีความสุขในการประกอบวิชาชีพ องค์ความรู้ใหม่ที่เกิดจากการวิจัยคือ “Model IDD” ซึ่งประกอบด้วย (I) การพัฒนาด้านร่างกายด้วยหลักกัลยาณมิตร 7 ประการ (D) การพัฒนาด้านจิตใจด้วยหลักโยนิโสมนสิการ 10 ประการ และ (D) การพัฒนาด้านสังคมด้วยหลักพรหมวิหาร 4 รูปแบบนี้แสดงให้เห็นว่าหลักพุทธปรัชญาเถรวาทมีศักยภาพสูงในการยกระดับคุณภาพชีวิตครูไทยอย่างเป็นรูปธรรม โดยเน้นการบูรณาการหลักธรรมอย่างครอบคลุมและสมดุล ซึ่งสามารถนำไปใช้เป็นแนวทางพัฒนาครูและสถาบันการศึกษาในวงกว้างได้ต่อไป
Article Details
เอกสารอ้างอิง
กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.). (2564). รายงานสถานการณ์สุขภาวะครูไทย. กรุงเทพฯ: สสส.
คุรุสภา. (2562). การพัฒนาคุณภาพชีวิตครูไทย: แนวทางการประยุกต์หลักพุทธปรัชญาเถรวาท. กรุงเทพมหานคร: คุรุสภา.
ฉนฺทโก, พ.ศ. (2562). กัลยาณมิตร: แสงสว่างทางปัญญา. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ธรรมสภา.
นาคทอง, ปราณี. (2564). การพัฒนาคุณภาพชีวิตของครูตามหลักพุทธปรัชญาเถรวาท. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์การศึกษา.
ปราณี นาคทอง และคณะ. (2564). ครูมืออาชีพยุคใหม่ในมุมมองของพุทธศาสนา. วารสารภาวนาสารปริทัศน์, (3), 1-12.
พระศักดิ์ดา ฉนฺทโก, & สมศักดิ์ บุญปู่. (2558). กระบวนการพัฒนาผู้เรียนตามแนวพระพุทธศาสนาในสังคมไทย. วารสารศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร, 17(3), 144–153.
พรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2545). อริยสัจ 4 และการประยุกต์ในการพัฒนาคุณภาพชีวิต. กรุงเทพฯ: มูลนิธิพุทธธรรม.
พุทธทาสภิกขุ. (2542). พุทธธรรมกับการพัฒนาตนเอง. กรุงเทพฯ: ธรรมสภา.
มาลินี, แสงงาม. (2560). การพัฒนาคุณภาพชีวิตครูในประเทศไทย: แนวทางเชิงองค์รวม. วารสารการศึกษาปริทรรศน์, 12(2), 45–62.
ลังกา, วิ. (2563). หลักพรหมวิหาร 4 ประการกับภาวะผู้นำทางจริยธรรม. วารสารการศึกษาและพัฒนาครู, 12(2), 45–60.
ศิริภา, บุญเกื้อ. (2561). ความสัมพันธ์ทางสังคมและคุณภาพชีวิตครูไทย. วารสารศึกษาศาสตร์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 36(1), 25–42.
สุมล อมรวิวัฒน์. (2530). แนวคิดเรื่องการคิดอย่างวิจารณญาณและการจัดการเรียนรู้ตามแนวโยนิโสมนสิการ. วารสารศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 4(1), 35–48.
สุมล อมรวิวัฒน์. (2535). การพัฒนาแนวการเรียนรู้โดยใช้กระบวนการเผชิญสถานการณ์ (รายงานการวิจัย). สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ.
สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2561). แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 13. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ.
สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา. (2559). พระราชดำรัสเกี่ยวกับการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา.
อมรวิวัฒน์, ส. (2559). โยนิโสมนสิการ: การเรียนรู้เชิงลึกเพื่อชีวิตที่สมบูรณ์. เชียงใหม่: มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
Becker, G. S. (1993). Human capital: A theoretical and empirical analysis, with special reference to education (3rd ed.). University of Chicago Press.
Chittapanyo, P. (2018). The effects of mindfulness-based program on stress and job satisfaction among teachers in Thailand. Chulalongkorn University, Bangkok.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268.
DuFour, R., & Eaker, R. (1998). Professional learning communities at work: Best practices for enhancing student achievement. Solution Tree Press.
Goleman, D. (1995). Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ. New York: Bantam Books.
Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 144–156.
Keown, D. (1992). The nature of Buddhist ethics. London: Macmillan.
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396.
Schultz, T. W. (1961). Investment in human capital. The American Economic Review, 51(1), 1–17.
Sirgy, M. J. (2001). Life satisfaction research: Lessons for the consumer research. Journal of Consumer Research, 28(1), 149–166. https://doi.org/10.1086/321947
United Nations. (2015). Sustainable development goals. New York, NY: United Nations.
UNESCO. (2020). Education for sustainable development and global citizenship in the 21st century. Paris: UNESCO Publishing.
Walton, R. E. (1973). Quality of working life: What is it. Sloan Management Review, 15(1), 11–21.
Wallace, B. A., & Shapiro, S. L. (2006). Mental balance and well-being: Building bridges between Buddhism and Western psychology. American Psychologist, 61(7), 690–701. https://doi.org/10.1037/0003-066X.61.7.690
World Health Organization (WHO). (1997). WHOQOL: Measuring quality of life. Geneva: WHO.
